Dan Brown: Swak skrywer, goeie verteller

Inferno deur Dan Brown. Uitgewer: Doubleday.

Het verskyn in Rapport, 14 Julie 2013.

Die beste ding omtrent Inferno van Dan Brown is al die parodieë wat dit tot gevolg gehad het. Die arme resensente voel aan hulle is impotent teen die fenomeen van Brown se hipergewilde boeke. 

Dit help skaars hulle trek die skryfstyl uitmekaar of wys op die clichés en onnodige herhalings in die teks, die onlogiese storielyn, die wisselvallige verhouding met die werklike historiese gegewe, die gemengde metafoor, die kitsvermaak-resepmatigheid, die deursigtig-dun karakters... 

Shame, maak nie saak wat resensente oor die literêre waarde van sy boeke te sê het nie, dit gaan verkoop soos koekies met baie suiker in. So, in hul impotente woede skryf hulle skreeusnaakse artikels in die purple styl van die boeke – dit is al wat ons kán doen. Gaan soek op die internet by The Guardian enThe Daily Telegraph.

As dít Brown se grootste bydrae is, dan is dit al klaar goed so. 

Ons kan natuurlik binnekort die fliekweergawe van die boek verwag, met ’n toenemend afgeleefde Tom Hanks in die rol van die “ikonoloog en simboloog” (’n fiktiewe terrein van studie) Robert Langdon. 

Saam met hom in dié boek is die jong wonderkind Sienna Brooks (vasweg gegrond op die Lisbeth Salander­karakter van die Millennium-trilogie).

Saam takel hulle ’n raaisel wat wentel om Dante se La Divina Commedia, en maak daarvan iets minder as “divina” en allermins “commedia”.

Langdon word wakker met geheueverlies in ’n hospitaal in Flo­rence. Hy kom agter hy het reeds ’n groot geheim ontsyfer en nou moet hy en sy onwaarskynlike hand­langer, Brooks, weer sy eie spoor navolg om, soos hulle vermoed, die wêreld van sekere uitwissing te red. 

Terselfdertyd is ’n span sinistere agente op hul spoor. Dit is, glo dit of nie, ’n resies teen tyd, maar die bose meesterbrein (of dalk versiende ideoloog?) Bertrand Zobrist bly – al is hy reeds dood – hulle een stappie voor.

Die element wat van Da Vinci ­Code so ’n treffer gemaak het, is weer hier: stom-eenvoudige raaisels wat die leser kan uitpluis 27 bladsye voor die hoofkarakter aandui dat hy snap wat aangaan. 

Brown het reeds sy tande in godsdiens en internasionale politiek geslaan met sy vorige boeke; nou pak hy oorbevolking en die hel van wedywering en konflik wat dit oënskynlik tot gevolg gaan hê. 

Dit dien geen doel om verder oor die storie aan te gaan nie. As jy van Brown hou, gaan jy mal wees oor hierdie boek – en hoekom dan nie?

Brown weet van storie-verpakking. Alles speel af in die bestek van 24 uur; die hoofstukke is lekker kort sodat ’n mens kan gaan koffie maak sonder om iets mis te loop; beskrywings is voetstoots en visueel sodat die regisseur kan weet wat aangaan; en die product placement is afge­handel.

Die boek se einde is selfs moreel bedenklik, gereed om eindelose kletsprogram-gesprekke aan te vuur wanneer die fliek uitgereik word.

’n Mens wonder soms of Brown nie dalk reeds sy eie werk parodieer nie?

Enige skrywer van aksie-rillers behoort kennis te neem van die dinge wat Dan Brown regkry in sy stories. Hy trek die gewone leser in en kry dit reg om die aandag te fokus op die smoke and mirrors, sodat ’n mens ongeduldig bo-oor die swak plekke lees. 

Aan die ander kant: Daar is so baie swak plekke dat dit enige na­betragting van die boek oorheers.

Dit wys jy kan ’n swak skrywer wees en ’n goeie storie vertel, seker ook die teenoorgestelde. Miskien kry Brown eendag albei gelyk reg.

Broodnodige vertelling, ongeslaagde formaat

Moord en roof: In die kop van ’n baasspeurder deur Albert Blake. 

Het verskyn in Rapport se Boeke-bylae, 6 Oktober 2013.

Die ware verhaal van ’n baasspeurder in die Wes-Randse moord-en-roof-eenheid... Dít skep verwagtinge: ’n Bietjie speurwerk, byvoorbeeld, sou miskien ’n rol moet speel. 

Die speurwerk hier kan soos volg opgesom word: “Ná intense speurwerk is die verdagtes aangekeer”; of “Ná hulle inligting van informante ontvang het, is die verdagtes vasgekeer”; of “Absoluut toevallig het hulle die verdagtes vasgekeer/doodgeskiet”. Die einde van die speurwerk.

Dit is nie dat dit ’n slegte boek is nie. Hy is suksesvol vir wat hy probeer wees binnekant die omslag: ’n geskiedkundige boek van rekord. 

Dit is net dat die omslag hom soos een of ander spannende speurverhaal wil laat lyk.

In der waarheid is daar ’n kort opsomming van Charles Miller se omstandighede, behendig en simpatiek gedoen, gevolg deur anekdote op anekdote op (sieldodende) gewelddadige dog kliniese anekdote.

Hierdie storie van ’n wit, rassistiese man wat onder onmoontlike omstandighede die smerige vuilwerk van ’n desperate 1970’s- en 1980’s-apartheidsregering gedoen het, verdien om vertel en gehoor te word. Dit moet dalk veral deur ons nie-Afrikaanse landgenote gehoor word, as ’n soort rekord van onmenslikheid en ’n insig in wat dit aan ons wit gemoedere gedoen het van die binnekant af.

In die formaat wat dit hier op my lessenaar lê, het ek egter nie veel hoop dit gaan ernstig opgeneem word nie.

Ek het respek vir die skrywer wat so ’n sensitiewe stuk ervaring menslik probeer aanbied, en moes elke nou en dan myself herinner ons praat eintlik hier van ’n man wat as ’n gewillige handpop menige maal vyande van die regering doodgemaak het.

En ek dink ons almal met ’n bleek gelaat het daardie ervaring ná apartheid: Dat ons iemand ken, miskien in ons familiekring, wat eenvoudig in ’n sekere sin heeltemal verlore is vir die samesyn van die reënboognasie, maar wat op ander terreine steeds ’n sagte hartjie blyk te hê. Dan sit ons met daardie dualiteit waar ’n mens wil verskoning maak aan die wêreld: “Ag, oom Kallie (of wie ook al) is eintlik baie nice,” ensovoorts, maar net nie met swart mense nie... 

Nietemin: Dié boek bied sy anekdotes in beendroë boekafrikaans, soos ’n stuk of 300 redaksionele kommentare in ’n ry. Hy bied dit eerlik aan, bewus van die problematiek én bewus van die slagoffers én bewus van die wit polisiemanne se eie slagofferskap – ’n baie dun en eensame paadjie om te stap.

Ongelukkig – weens die polities korrekte walgooi wat dit behels – kom dit soms ’n bietjie apologeties voor. 

As toegif is daar ’n argument vir die doodstraf wat ek nog nie oorweeg het nie. Dié harde polisiemanne het monsters en misdadigers gejag sonder ophou, totdat hulle gevang of dood was. En as hulle gevang is, het die speurders hul regstaak sorgvuldig en deeglik gedoen, want die doodstraf was vir hulle ’n beloning vir hul harde werk. 

Doodstraf as motivering vir goeie polisiëring... Wie sou kon dink?

Dié boek ís interessante leesstof, maar die kliniese taal en vertelstyl maak dit nie juis ’n lekker ervaring nie en ’n mens kry gou die punt: It was a dirty job, but (apparently) someone had to do it.